بررسی و واکاوی مفهوم بهره وری

بهره‌وری یکی از دغدغه‌های اصلی و اساسی سیاست‌گذاران، رهبران و مدیران راهبردگرا، هم در سطح کلان جامعه، اقتصاد و صنایع ملی و هم در سطح سازمان‌ها می‌باشد. بهره‌وری مهم‌ترین هدفی است که شرکت‌ها و مدیریت آنها تلاش می‌کنند تا در سراسر جهان توسعه دهند. بهره‌وری یک جامعه، حد متوسط بهره‌وری شرکت‌هایی است که در آن فعالیت می‌کنند. بطورکلی مفهوم بهره وري نخستين بار در عقايد و نوشته هاي دانشمندان اقتصادي مکتب مرکانتيليسم مطرح گرديده است.

گرچه مفهوم بهره وری در ادبیات اقتصادی بیش از دو قـرن سـابقه دارد، امـا مفهوم واقعی و امروزی آن از نیمـه دوم قـرن بیسـتم و پـس از جنـگ دوم جهانی متجلی و مصداق یافته است. استفاده بهتر از امکانـات موجـود، تولیـد کالاها و خدمات با هزینه و زمان کمتر، انجام کار درست و به روش صحیح، کارایی به اضافه اثربخشی و … ازجمله تعـاریفی اسـت کـه به تدریج بـرای تعریـف و توصیف مفهوم بهره وری به کار گرفته شده است. همچنین به منظور قابلیت اجرایی كردن بهره وری، تعریف بهره‌وری باید هماهنگ و سازگار با نیازهای ویژه و معین سازمان باشد تا بتواند محیطی بهره ور جو با كاركنانی مشوق برای اجرای بهره وری ایجاد كند و اگر مكانیسمی مناسب برای مشاركت تمامی كاركنان تدوین و به كار گرفته شود می توان گفت قدم‌های موثری در ایجاد بهره وری برداشته شده است. ضمن آنکه بایستی توجه داشت که تعريف بهره وري پيچيده است و اين به خاطر آن است که هر دو مفهوم فني و مديريتي را در بر مي گيرد.

بهره وری در لغت به معنای قدرت تولید، بارور بودن و مولد بودن است. در برخی نوشتارهای تحقیقاتی برای واژه بهره وری معادل هایی مانند راندمان، بازدهی، قدرت تولید، قابلیت تولید برگزیده شده است.

به طور کلی بهره وری نسبت واحد خروجی به ورودی است. بنابراین، مقدار بهره وری نیروی کار را می توان اساسا به عنوان مدت زمان مورد نیاز در روز برای تکمیل مقدار واحد یک فعالیت تعریف کرد.

دائرةالمعارف بریتانیکا بهره وری را به عنوان میزان بازداده مجموعه ای از کالاها و خدمات نسبت به یک یا چند داده، جهت تولید آنها بیان می کند. عوامل درونداد ممکن است به صورت زمین، نیروی کار یا سرمایه باشد و خروجی ممکن است به صورت یک قطعه محصول یا نوعی خدمت باشد (به نقل از کاظمي، 1381):

آژانس بهره وري اروپا، بهره وري را به طرق زير تعبير مي کند(به نقل از کاظمي، 1381):

1- بهره وري درجه استفاده مؤثر از هريک از عوامل توليد است.

2- نوعي طرز تفکر مبتني بر رشد مداوم است، با اين مضمون که بايد باور داشت که هر کاري در فردا، بهتر از امروز قابل اجرا است، و همواره سعي دارد آنچه را در حال حاضر موجود است بهبود بخشد.

به زعم ويزد و احمد (2008) در محتواي اصلي، تعاريف بسياري از بهره وري به نظر مي رسد، با اين حال، در تعاريف مشابه سه دسته بندي گسترده وجود دارد:

 اول) مفهوم فناوري: رابطه بين نسبت خروجي به ورودي هاي به کار رفته در توليد آن؛

 دوم) مفهوم مهندسي: رابطه بين خروجي واقعي و بالقوه در يک فرآيند؛

 سوم) مفهوم اقتصادي: کارايي در تخصيص منابع.

تانگن (2005) بهره وري را استفاده مؤثر و کارآمد از ورودي ها يا منابع براي توليد يا ارائه خروجي ها تعريف مي کند. ورودي ها يا نهاده ها منابعي هستند که براي خلق خروجي يا ستانده استفاده مي شود. به عبارت ديگر، بهره وري عبارت از به دست آوردن حداکثر سود ممکن با استفاده بهينه از توان، استعداد و مهارت نيروي انساني، زمين، ماشين، پول، تجهيزات، زمان، مکان و… به منظور ارتقاي رفاه مي باشد.

در تعریف دیگر آمده است که بهره وري ميزان موفقيت سيستم را در استفاده از منابع براي کسب اهداف بيان مي کند. در اين تعريف ساده چند نکته مهم نهفته است (کاظمي، 1381):

 1) بهره وري مفهومي سيستمي است که مي تواند براي موجوديت هاي مختلف از يک شخص يا يک ماشين گرفته تا يک سازمان، صنعت يا اقتصاد ملي به کار رود؛

 2) براساس اين تعريف بهره وري توصيف ميزان موفقيت سيستم در انجام کار و  مفهومي ارزيابي کننده است؛

 3)تعريف بهره وري دو مفهوم کارايي و اثربخشي را در بر دارد و شامل استفاده کارا از ورودي ها براي توليد خروجي هايي مي شود که اهداف سازماني را تأمين مي کنند.

به زعم صفارزاده و همکاران (1386) بهـره وري مفهومی است که به عنوان یک ویژگی بسیار مهم به یـک سیسـتم مـی تـوان نسـبت داد و آن را هدف اصلی سیستم به حساب آورد. براي بهره وري تعاریف متعددي مطرح شده است. از نظـر سازمان بهره وري ایران، بهره وري یک نگرش عقلانی به کار و زنـدگی اسـت و یـا بـه عبـارتی یک فرهنگ است که هدف آن هوشمندانه تر کردن فعالیت ها براي یک زندگی بهتر و متعـالی است. بهره وري برآینـد اثربخشـی و کـارایی اسـت.

آقایی (1394) بیان می دارد بهره وری نشان دهنده نتایج حاصل از کار یک سیستم تولیدی یا خدماتی در قبال استفاده از منابع و امکانات در دسترس است. هنگامی که در خصوص بهره وری صحبت می شود، توجه به این نکته ضروری است که بهره وری در چه سطحی مطرح است. بطور کلی بهره وری را می توان در 4 سطح ملی، بخشی،سازمانی و  نیروی انسانی مورد بررسی قرار داد.

منابع بکاررفته

آقائی، قائم،(1398)،بررسی تاثیر اخلاق حرفه ای بر بهره وری سازمانی با نقش واسطه ای متغیر تعهد سازمانی (مطالعه موردی: شرکت برق منطقه ای خوزستان)،کنفرانس بین المللی مهندسی صنایع و مدیریت در عصر جدید.

صفارزاده، محمود ؛رضایی، عبدالرضا؛ بازدار، پریسا.(1386)، ارائـه مـدلی جهـت انـدازه گیـري بهره وري سوخت در بخش حمل ونقل زمینی، فصلنامه پژوهش هاي اقتصادي، شـماره3، صص 110-101.

کاظمی، عباس(1381).بهره وری وتجزیه وتحلیل آن در سازمان ها(چاپ اول).تهران: سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت).

Tangen,S.(2005). Demystifying  productivity  and  performance. International  journal  productivity  and  performance  measurement  ,53(8),726.

Wazed,  M.A. & Ahmed,s.(2008).Multifactor  productivity  measurements  model(mepmm)as  effectual  performance  measures  in  manufacturing.

بیشتر بخوانید:

پاورپوینت آموزشی آمار و کاربرد آن در مدیریت جلد 1

پاورپوینت آموزشی تحلیل ذینفعان

پاورپوینت آموزشی تحلیل سوات به زبان لاتین

با ما در تماس باشید

آکادمی تحلیل دکتر طالعی فر