تاملی بر نمودارهای علی و معلولی

نمودارهای علی و معلولی یکی از مهم‌ترین ابزارها در ترسیم ساختار بازخوردی سیستم هستند که سابقه‌ی طولانی در کارهای دانشگاهی دارند. این نمودارها برای موارد زیر بسیار مناسب هستند:

• با استفاده از این نمودارها به سرعت می‌توان فرضیه‌ها نو تئوری‌ها مورد نظر در رابطه با علل رفتار سیستم را ارائه نمود.
• ترستم مدل ذهنی اشخاص و یا اعضای تیم
• ترسیم بازخوردهای مهمی که به نظر شما در صورد بروز مساله اتفاق خواهد افتاد

نمودار علی و معلولی شامل متغیرهایی است که توسط فلش نحوه‌ی تاثیر هریک بر دیگری را نشان می‌دهند. رابطه‌ی علی با دو علامت مثبت و منفی نشان داده می‌شود. در صورتی‌که تغییرات متغیر مستقل و وابسته در یک جهت باشند رابطه‌ی علی مثبت خواهیم داشت و در صورتی‌که تغییرات متغیر مستقل و وابسته عکس یکدیگر باشند رابطه‌ی علی منفی خواهیم داشت. به عنوان مثال افزایش جمعیت منجر به افزایش زاد و ولد می‌شود، بنابراین رابطه‌ی فوق یک رابطه‌ی علی مثبت هست و یا با افزایش مرگ و میر جمعیت کاهش می‌یابد لذا رابطه‌ی فوق یک رابطه علی منفی است.

در تعیین علامت رابطه‌ی علی فرض بر این هست که سایر متغیرها ثابت هستند و هدف بررسی اثر تغییرات متغیر مستقل بر متغیر وابسته است. از ترکیب روابط علی و معلولی در یک دایره‌ی بسته، بازخورد یا دایره علی و معلولی حاصل می‌شود. حلقه‌ی بازخورد نیز دارای دو حالت مثبت و یا منفی هست. در یک بازخورد مثبت تغییر یک متغیر منجر به تغییر خود در همان جهت می‌شود، در صورتی‌که در بازخورد منفی تغییر یک متغیر منجر به تغییر خود در جهت عکس خواهد شد.

به عنوان مثال افزایش زاد و ولد منجر به افزایش جمعیت و افزایش جمعیت نیز منجر به افزایش زاد و ولد می‌شود. پس زاد و ولد طی یک بازخورد مثبت منجر به افزایش جمعیت می‌شود. همچنین افزایش مرگ و میر منجر به کاهش جمعیت و کاهش جمعیت نیز منجر به کاهش مرگ و میر می‌شود. بنابرای مرگ و میر توسط یک بازخورد منفی منجر به کاستن از جمعیت می‌شود.

از طرف دیگر بایستی توجه داشت که در ترسیم نمودار علی و معلولی داشتن همبستگی بین متغیرهای مهم نیست بلکه باید بین دو متغیر رابطه‌ی علی برقرار باشد. شبیه‌سازی به معنای تقلید می‌باشد. یک مدل شبیه‌سازی در سیستم‌های پویا باید بتواند ساختار سیستم را تقلید کند و به گونه‌ای رفتار آن را ایجاد کند. ایجاد رفتار فقط به این معنی نیست که مدل تجربه گذشته را تولید نماید بلکه باید بتواند به رویدادها و سیاست‌های کاملا جدید پاسخ دهد.

همبستگی بین متغیرها نشان‌دهنده وضعیت سیستم در گذشته است و ساختار سیستم را نشان نمی‌دهد. بدین ترتیب با بروز رویدادهای جدید و یا اعمال سیاست‌های نو و یا با فعال شدن برخی از حلقه‌های بازخوردی غیرفعال در گذشته ممکن است که همبستگی بین متغیرها صادق نباشد.

به عنوان مثال داده‌ها نشان از وجود همبستگی بین تقاضا برای بستنی و تعداد قتل می‌باشد برید ترتیب آیا می‌توان گفت مصرف بستنی منجر به تقل خواهد شد. با بررسی دقیق‌تر مشخص شده است که با افزایش دما مصرف بستنی و میزان قتل افزایش می‌یابد. بنابراین می‌توان گفت افزایش دما علت مصرف بالای بستنی و تعداد زیاد قتل می‌باشد. عدم تفکیک بین همبستگی و علیت ممکن است منجر به داوری و قضاوت‌های اشتباه شود.

ضمنا در رابطه با ساختار نمودار علی و معلولی بایستی به نکات زیر توجه داشت:

• برای نشان دادن بازخوردها از فلش‌های منحنی استفاده نمایید چراکه نسبت به فلش مستقیم مفهوم بازخورد را بهتر نمایش می‌دهد.
• حلقه‌های بازخوردی مهم را به شکل دایره یا بیضی نشان دهید.
• نمودارهای علی و معلولی را به گونه‌ای ترسیم کنید که کمترین برخورد بین خطوط باشد.
• برای رسیدن به بهترین وضعیت نمودار علی را چندید بار ترسیم کنید (تکرار).

با ما در تماس باشید

آکادمی تحلیل دکتر طالعی فر